Μενέλαος Λουντέμης: Η Τετραλογία του Μέλιου

Μενέλαος Λουντέμης:  Η Τετραλογία του Μέλιου

1.Μενέλαος Λουντέμης: σκίτσο της ζωγράφου-εικονογράφου Αθηνάς Πετούλη

Α.Η ζωή του συγγραφέα

2. Μενέλαος Λουντέμης (φωτογραφία από το διαδίκτυο)

Ο Μενέλαος Λουντέμης γεννήθηκε το 1912 στην Αγία Κυριακή της Μικράς Ασίας. Τέταρτο παιδί και μοναδικό αγόρι μιας εύπορης οικογένειας, του Γρηγόρη και της Δόμνας Βαλασιάδη (το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτρης Βαλασιάδης).

Με τη μικρασιατική καταστροφή, η οικογένεια εγκαταστάθηκε αρχικά, μαζί με άλλους πρόσφυγες, στη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Ένα δυσάρεστο γεγονός -η κλοπή όλων των χρημάτων και των πολύτιμων αντικειμένων τους- έγινε αφορμή για να εγκαταλείψουν τον τόπο. Έζησαν κατόπιν, για δύο χρόνια, στην Αίγινα, για να καταλήξουν εν τέλει στο χωριό Εξαπλάτανος, του νομού Πέλλας.

Από μικρός εργάστηκε σκληρά για την επιβίωση: εσώκλειστος υπηρέτης σε σπίτι, βοηθός σε φαρμακείο, πωλητής φρούτων στο σταθμό της Σκύδρας, σε τουβλάδικο κ.α. Ένα χτύπημα στο πόδι και μία σοβαρή ασθένεια τον κράτησαν πολλούς μήνες στο νοσοκομείο. Όταν η υγεία του αποκαταστάθηκε, το παιδί διαπίστωσε πως κούτσαινε ελαφρά από το ένα πόδι, αναπηρία που του έμεινε για όλη του τη ζωή.

Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, έδειξε από νωρίς την αγάπη του για τη συγγραφή, δημοσιεύοντας κείμενα σε παιδικά περιοδικά της εποχής. Δυστυχώς, η αποβολή του από όλα τα Γυμνάσια της Χώρας (αφορμή κάποιες ερωτικές επιστολές που έστειλε σε μία συμμαθήτριά του,  βαθύτερη αιτία οι πολιτικές του πεποιθήσεις υποστηρίζε ο ίδιος), στάθηκε εμπόδιο στη συνέχεια των σπουδών του, που τόσο επιθυμούσε.

Περιπλανήθηκε σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας, έκανε διάφορα επαγγέλματα, αλλά δεν σταμάτησε στιγμή να γράφει. Στην παλιά θήκη ενός βιολιού φύλαγε σαν θησαυρό τα χειρόγραφά του, ακόμα κι όταν δεν είχε πού να κοιμηθεί. Πέρασε πολλές κακουχίες και αναποδιές, ποτέ όμως δεν παραιτήθηκε από το όνειρό του: να γίνει συγγραφέας.

Το 1938, το Α’ Κρατικό Βραβείο για το έργο του «Τα πλοία δεν άραξαν», άνοιξε για τον Λουντέμη κάποιες πόρτες και το όνειρο άρχισε σιγά σιγά να γίνεται πραγματικότητα.

Το 1940 παντρεύτηκε την Έμμυ Μαυρογιάννη (κουμπάρος ο Άγγελος Σικελιανός-καλεσμένος όλος ο πνευματικός κόσμος της εποχής), με την οποία απέκτησε μία κόρη, τη Μυρτώ. Τα σύννεφα όμως εκείνης περιόδου δεν άφησαν την οικογένεια να ευτυχήσει. Η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση (από τις γραμμές του παράνομου πνευματικού κινήματος της Αριστεράς), στάθηκε καθοριστική για τη ζωή και την πορεία του γάμου τους. Έζησε αρκετά χρόνια εξόριστος σε διάφορα νησιά, με αποκορύφωμα την εξορία του στη Μακρόνησο.

Το 1958, με αφορμή μια δήλωσή του στη Στοκχόλμη, του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια, με την αιτιολογία ότι «συκοφάντησε» την Ελλάδα. Πικραμένος εγκαταστάθηκε στη Ρουμανία. 18 χρόνια έμεινε μακριά από τη χώρα. Αυτή την περίοδο της ζωής του αφοσιώθηκε με πάθος στη συγγραφή (ολοκλήρωσε 30 από τα 49 του βιβλία) και στα ταξίδια (Κίνα, Πολωνία, Βιετνάμ, Ρωσία, Μογγολία, Κορέα κ.α.).

Το 1976 δόθηκε το «πράσινο φως» για την επιστροφή του Λουντέμη στην Ελλάδα. Περνώντας τα σύνορα δεν μπορούσε να πιστέψει την υποδοχή που του έγινε.  Δεν μπορούσε να πιστέψει πόσο γνωστό και αγαπητό ήταν το έργο του στους Έλληνες.

Οι πολλές και έντονες συγκινήσεις, σε συνδυασμό με τα προβλήματα της καρδιάς του, ήταν και οι λόγοι που ο συγγραφέας, ένα περίπου χρόνο μετά τον ερχομό του στην Ελλάδα, έφυγε από τη ζωή.  Ήταν Σάββατο, 22 Ιανουαρίου του 1977. Η καρδιακή προσβολή τον βρήκε μέσα στο αυτοκίνητο, καθώς διέσχιζε τη λεωφόρο Βουλιαγμένης. «Μόνος μέσα στο πλήθος. Όπως ακριβώς και είχε ζήσει». 

Β. Το έργο του

3.Μενέλαος Λουντέμης (φωτογραφία από το διαδίκτυο)

Ο Μενέλαος Λουντέμης υπήρξε ένας από τους πιο πολυγραφότατους Έλληνες συγγραφείς. Καταπιάστηκε με όλα σχεδόν τα είδη λόγου (διήγημα, μυθιστόρημα, ποίηση, δοκίμιο, ταξιδιωτικά, θεατρικά, παιδικά, μεταφράσεις κ.α.)  και τα έργα του διαβάστηκαν με πάθος σε πολλές περιοχές ανά τον κόσμο.

Βαθιά ανθρώπινος, γνώστης της ιδιοσυγκρασίας και της ψυχοσύνθεσης  του λαού, έμπειρος παρατηρητής της συμπεριφοράς και των συναισθημάτων του συνανθρώπου, κατόρθωσε με τον πιο γλαφυρό τρόπο να αποτυπώσει την καθημερινότητά του. Τα περισσότερα βιβλία του έχουν χαρακτήρα αυτοβιογραφικό, οι ήρωές του είναι άνθρωποι που συνάντησε, που γνώρισε, που συναναστράφηκε μαζί τους, οι τόποι είναι τόποι από τους οποίους πέρασε και ο ίδιος. Τα θέματά του παρμένα από τη ζωή. Ο λόγος του άμεσος, έντονα συγκινητικός άγγιξε και καθήλωσε τον αναγνώστη. 

«Από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς μας, με γόνιμη φαντασία, κοινωνικό προσανατολισμό και λυρική ατμόσφαιρα», είπε για τον Λουντέμη ο Αντώνης Σαμαράκης, ενώ ο Νικηφόρος Βρεττάκος τον χαρακτήρισε ως «εθελοντή ενός δικαιότερου κόσμου, για τον οποίο πρόσφερε την ψυχή του». Τον ονόμασαν επίσης «συγγραφικό φαινόμενο» και «Γκόρκι της Ελλάδας».

Αξίζει να σημειωθεί πως την δεκαετία του ’80, το 50% των πωλήσεων στον χώρο του βιβλίου, ήταν τίτλοι που άνηκαν στον Μενέλαο Λουντέμη.

Γ. Η Τετραλογία του Μέλιου 

«Συννεφιάζει», «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα», «Αγέλαστη Άνοιξη», «Κάτω απ’ τα κάστρα της ελπίδας»: τα τέσσερα αυτά μυθιστορήματα έγιναν γνωστά ως «Η Τετραλογία του Μέλιου», καθώς έχουν ως βασικό τους ήρωα το ίδιο πρόσωπο -τον Μέλιο Καδρά- και αναφέρονται στη δύσκολη καθημερινότητα του παιδιού από την ηλικία των 8-10 ετών έως και την ενηλικίωσή του. Πρόκειται στην πραγματικότητα για τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα, εμπλουτισμένη με μυθοπλαστικά στοιχεία, που εξυπηρετούν την πλοκή. 

4.Από το βιβλίο του Φώτη Σιούμπουρα, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης, εκδόσεις Δωρικός 

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά την υπόθεση του κάθε βιβλίου:

1.Συννεφιάζει

 

5. Μενέλαος Λουντέμης, Συννεφιάζει, εκδόσεις Δωρικός (από το προσωπικό μου αρχείο) 

Ο μικρός Κρηφ, ένα κουτσό αγόρι, μας μεταφέρει στον κόσμο του και στα δύσκολα χρόνια της παιδικής του ηλικίας. Οι αντιξοότητες, ο αδιάκοπος αγώνας για την επιβίωση, ξετυλίγονται μέσα από τα αθώα μάτια του παιδιού. Ταυτόχρονα με την αφήγηση των δικών του βιωμάτων σκιαγραφεί με ρεαλισμό και τη σκληρή καθημερινότητα των λαϊκών ανθρώπων της περιοχής της Πέλλας, Τούρκων και Ελλήνων. Η αδικία και η δικαιοσύνη, ο πλούτος και η φτώχεια, το ανθρώπινο και το απάνθρωπο, το γλυκό και το σκληρό πρόσωπο της ζωής έρχονται συνεχώς σε αντιπαράθεση και μονομαχούν επιδιώκοντας να επικρατήσουν, σε μία κοινωνία που απαιτεί επίμονα αναδιοργάνωση.

Ένας ξεκάθαρος ύμνος για τη φιλία, την αγάπη και την ανθρωπιά, που δεν γνωρίζουν όρια και σύνορα, δοσμένα μέσα από την αγνότητα, την αλήθεια και την αυθεντικότητατης παιδικής ψυχής. 

2.Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα

6. Μενέλαος Λουντέμης, Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα, εκδόσεις Δωρικός (από το προσωπικό μου αρχείο)

Στο «Ένα παιδί μετράει τ΄ άστρα», ίσως το πιο γνωστό από τα μυθιστορήματα του Μενέλαου Λουντέμη, τη σκυτάλη παίρνει ο Μέλιος Καδράς. Ο Κρηφ μεγάλωσε. Συγκέντρωσε τα απαραίτητα χρήματα, που με τον ιδρώτα του προσώπου του αποταμίευσε, και παίρνει τον δρόμο για την Έδεσσα.Η αγάπη του για τα γράμματα, η ανάγκη του να μορφωθεί, να σπουδάσει τον οδηγεί στο Γυμνάσιο της πόλης. Αυτή η περιπετειώδης διαδρομή στον σχολικό και μαθητικό κόσμο από έναν έφηβο βιοπαλαιστή, που με πείσμα προσπαθεί να γίνει αποδεκτός και να αλλάξει τη μοίρα του, αποτελεί το περιεχόμενο του βιβλίου. Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, μαθητές, καθηγητές, είναι οι ήρωες που πλαισιώνουν τον Μέλιο. Τα πρώτα εφηβικά σκιρτήματα, οι αγωνίες, η απόλυτη αγάπη, που μόνο σ’ αυτή την ηλικία μπορεί είναι τόσο έντονα, απασχολούν τον μαθητή και γλυκαίνουν την ταλαιπωρημένη του ψυχή. Καθοριστική για το βιβλίο η σχέση του ήρωα με μία συμμαθήτριά του, την Αγράμπελη. Γραμμένο με περισσή ευαισθησία κατορθώνει να προκαλέσει έντονη συγκίνηση και να διατηρήσει το ενδιαφέρον αμείωτο από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα.

3. Αγέλαστη άνοιξη

7.Μενέλαος Λουντέμης, Αγέλαστη Άνοιξη, εκδόσεις Δωρικός (από το προσωπικό μου αρχείο)

Ο Μέλιος, διωγμένος από όλα τα Γυμνάσια της χώρας, με τα όλα του τα όνειρα του να έχουν ναυαγήσει, φεύγει από την Έδεσσα δίχως προορισμό. Περιπλανιέται σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας και, όταν στον δρόμο του συναντάει ανθρώπους βασανισμένους, γίνεται ένα μαζί τους, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να τους βοηθήσει. Για ένα μεγάλο διάστημα εργάζεται ως δάσκαλος σ’ ένα χωριό. Οι περιπέτειές του εκεί, οι δυσκολίες, η ζωή υπό τα άγρυπνα βλέμματα των καχύποπτων  και δύσπιστων χωρικών, οι έχθρες, αλλά και οι φιλίες που κάνει, αποτελούν το περιεχόμενο του βιβλίου.  Στόχος του η επιστροφή στην Έδεσσα, η συνάντηση με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Ένας στόχος που γίνεται τελικά πραγματικότητα, για να του δώσει πίκρες, που θα καθορίσουν την πορεία της ζωής του και το μέλλον του. Γεγονότα που θα τον οδηγήσουν ξανά σε δρόμους άγνωστους, αβέβαιους και εχθρικούς…

4.Κάτω απ’ τα κάστρα της ελπίδας

8.Μενέλαος Λουντέμης, Κάτω απ’ τα κάστρα της ελπίδας, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (από το προσωπικό μου αρχείο)

Μετά τη μεγάλη του απογοήτευση από τον γάμο της Αγράμπελης, κυνηγημένος από την Αστυνομία γιατί υπερασπίστηκε τους ανήμπορους φίλους του και εναντιώθηκε στους νόμους, ο Μέλιος καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη. Νέες περιπέτειες περιμένουν το νεαρό αγόρι, που φοβισμένο, ταλαιπωρημένο, αγχωμένο, έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τους κινδύνους της και την αδιαφορία μιας μεγαλούπολης.«Να… νύχτωσε κι ως τώρα κανείς δε σταμάτησε να σου πει “Μην τρέμεις, παιδί μου, ησύχασε, βρίσκεται ανάμεσα σ’ ανθρώπους…”».Όταν θα ξεκινήσει να εργάζεται σε μία δανειστική βιβλιοθήκη, με χαρά θα δει την καθημερινότητά του να αλλάζει, θα αφοσιωθεί στη γραφή, θα αρχίσει δειλά δειλά να παρουσιάζεται στους πνευματικούς κύκλους της πόλης. Η γνωριμία και το φλερτ του με τη Δόξα, αλλά και μία απρόσμενη, συγκλονιστική ανακάλυψη για τη ζωή Αγράμπελης, θα γκρεμίσουν  -οριστικά δυστυχώς αυτή τη φορά- ό, τι με κόπο έχτισε και έτσι θα ολοκληρωθεί η Τετραλογία του Μέλιου.

Δ. Τα πρόσωπα

9. Μενέλαος Λουντέμης (φωτογραφία από το διαδίκτυο)

Τα πρόσωπα που πλαισιώνουν την Τετραλογία είναι -όπως και σε όλα τα βιβλία του Λουντέμη- ολόκληρη η κοινωνία των ανθρώπων που υπάρχουν και δρουν στον μικρόκοσμο του κεντρικού ήρωα.

Πολυάριθμοι χαρακτήρες, που δεν «δημιουργήθηκαν» απλά για χάρη των τεσσάρων βιβλίων, αλλά είναι πρόσωπα που υπήρξαν και έζησαν στην πραγματικότητα.

Μια πληθώρα προσωπικοτήτων, που άλλοι διαδραματίζουν βασικούς ρόλους και εμφανίζονται συχνά, ενώ άλλοι διατηρούν μία δευτερεύουσα θέση, προσδίδουν όμως και αυτοί τη δική τους ξεχωριστή νότα.

10. Μία από τις πρώτες εκδόσεις του «Συννεφιάζει» (από το βιβλίο του Φώτη Σιούμπουρα, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης)

-Στο «Συννεφιάζει»κεντρικός ήρωας είναι ο «Κρηφ», στην ηλικία περίπου των 8-10 ετών. Ο Σουκρής, ο Τούρκος φίλος του, η Σίικα, ο Κρίστας, ο Γιοβάνης, οι άνθρωποι που δουλεύουν μαζί του στο βάλτο (μπίσκα-Πέτρε ή «γουρουνοπετρής». Βάντζε, πιτσιλομούτρηςΤόλε, «γυφτάκι», «άσκημος ζυμωτής») είναι οι βασικοί χαρακτήρες. Δεν είναι όμως οι μόνοι. Κατά διαστήματα γίνονται αναφορές σε διάφορους γνωστούς του παιδιού (κυρ-Αυγερινός, θεια Κατερινιώ, Πέιος το «Ρολόι», Μπιλίτσης, Δημητρός ο αργάτης, μητέρα Σίικας, βάβω του Σουκρή κ.α.).

Επίσης, υπάρχει ο κόσμος του σταθμού, οι τουρκικές και ρωμαίικες οικογένειες που αναμένουν την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι κάτοικοι των «Βοδενών» και πολλοί ακόμα χαρακτήρες, που όλοι μαζί συνθέτουν ένα πολύχρωμο πολυπολιτισμικό μωσαϊκό.

 

11. Μία από τις πρώτες εκδόσεις του «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» (από το βιβλίο του Φώτη Σιούμπουρα, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης)

-«Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα»: ο Μέλιος περνάει στην εφηβική ηλικία. «Τώρα είναι μεγάλος… ψήλωσε, ψήλωσε και χλώμιανε κι άλλο, μα δε βάρυνε».

Τα πρόσωπα που απαρτίζουν το βιβλίο ανήκουν στο σχολικό περιβάλλον.

Οι καθηγητές: ο στρυφνός Γυμνασιάρχης, του οποίου το όνομα δεν μαθαίνουμε ποτέ, ο ευαίσθητος και φοβισμένος φιλόλογος Σωτήρης Σκαμβουράς ή «Πεσπές», ο φιλήσυχος καθηγητής γαλλικών Αλμπέρ Αναχωρίδης, ο καυγατζής και κακότροπος παπάς καθηγητής Θρησκευτικών, η νεαρή γυμνάστρια Αγλαΐα Χλοΐδου, ο απεχθής μαθηματικός Καρλαύτης ή «Καρούμπαλος», η κυρία Ραούλ, καθηγήτρια της Ωδικής.

Στους μαθητικούς κύκλους αδιαμφισβήτητοι πρωταγωνιστές είναι οι «Πέρσες», τα «ζιζάνια» της τάξης και, συγκεκριμένα, ο Δακρυτζίκος, «ένα ανήσυχο παιδί, με καψαλισμένο μαλλί σαν κουνάβι, κάτι ανάμεσα σε βρωμόπαιδο και άγγελο» και οι «υπασπιστές» του, ο Χαμωλιάς κι ο Κούρκουλος.

Καθοριστική η σχέση του Μέλιου με τον Μιμάκη Σταμίρη και την αδελφή του, την Αγράμπελη, «μια κοπελίτσα λεπτή και θαμπή σα σίκαλη», το «κοτσύφι», που θα αποτελέσει  την πρώτη μεγάλη αγάπη του ήρωα.

Από τους πιο αγαπητούς χαρακτήρες του βιβλίου είναι ο μπαρμπα-Ανέστης, «φύλακας-άγγελος» του παιδιού όταν φτάνει στην Έδεσσα και δεν έχει που να μείνει. Ο Μπίθρος, ο καλόκαρδος «γύφτος», ένας από τους πιο πολυαγαπημένους φίλους του Μέλιου. Ο μπαρμπα-Θόδος ή «Φουστάνα», επιστάτης του σχολείου, που με την απλότητα και τη λαϊκή του σοφία κατορθώνει να κερδίσει, ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο ήρωα του Λουντέμη, την αγάπη του αναγνωστικού κοινού.

Άλλα πρόσωπα του βιβλίου: η κυρα-Αρετή, η Βελίκω Πρινολά, ο Φώλος, ο Σίκαλος, ο Κοντολέων, η Κατίγκω, η Καλλιοντζή, η Ουράνα, η κυρα-Ματούλα, η Ερασμώ, η Γιαλαμπούκα, ο Αλκίτσος, η Ντουντού, ο Νομάρχης και πολλοί ακόμα άνθρωποι «κουρασμένοι, φτωχάνθρωποι με με γανωμένα κούτελα, γυναίκες κακοζώητες με άπλυτα μωρά στην αγκαλιά, χωριάτες, γεροντάκια, κοπέλες, κυράδες, αργάτες, μωρά και πλουσιόπαιδα».

-Στο ίδιο μοτίβο με τα δύο πρώτα βιβλία κινούνται και τα πρόσωπα της «Αγέλαστης Άνοιξης», που είναι επίσης πολυάριθμα.

Είναι οι άνθρωποι που ο Μέλιος συναντάει στο δρόμο του, μετά την φυγή του από την Έδεσσα: ο Πυθαγόρας, η Κρινοδάχτυλη και η Αγγελοκάμωτη, ο Στρατής και η Ξακουστή, ο Παρμενίων, ο Παναγιώταρος, ο Περήφανος, ο Μήτρο-Κεχαγιάς και οι υπόλοιποι κεχαγιάδες και τσέλιγκες του χωριού, όπου θα κάνει τον δάσκαλο, η Αλάφω, η «Σκουφούλα», ο «Καημεναγάς», οι μικροί μαθητές, ο δάσκαλος του διπλανού χωριού κ.α.

Φευγαλέα, αλλά όχι απαρατήρητη, η αναφορά στον Αλέξανδρο Δελμούζο, τον οποίο οι κάτοικοι του χωριού καλούν για να αξιολογήσει τον Μέλιο σαν δάσκαλο.

Στο τέλος του βιβλίου ο αναγνώστης θα ξανασυναντήσει παλιούς του γνώριμους από το «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα»: την Ερασμώ, τον μπαρμπα-Θόδο, τον Χαμωλιά, τον Δακρυτζίκο, την Καλλιοντζή, τον Μπίθρο…

12. Μία από τις πρώτες εκδόσεις του «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» (από το βιβλίο του Φώτη Σιούμπουρα, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης)

-Στο τελευταίο βιβλίοτης Τετραλογίας ο Μέλιος θα έρθει για πρώτη φορά αντιμέτωπος με ανθρώπους του «υποκόσμου»: «κλέφτες, λωποδύτες, μικροαπατεώνες, ιερόδουλες, πρεζάκηδες».

Παρόλο που τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο «Κάτω από τα κάστρα της ελπίδας» είναι πολλά, λίγα έχουν πρωταγωνιστικό χαρακτήρα: ο «Σφυρίχτρας», ο μπάρμπα-Αναθρεφτός, η Κλεοπάτρα, η Δόξα.

Ο αναγνώστης θα συναντήσει βέβαια πολλά πρόσωπα: ξενοδόχους, ταβερνιάρηδες, σερβιτόρους, τον διευθυντή και τους συνδρομητές της δανειστικής βιβλιοθήκης, τους λογοτεχνικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης (ανάμεσά τους την Ανθούλα Σταθοπούλου και τον Γιώργο Βαφόπουλο), το «δασκαλοδάσκαλο» από την «Αγέλαστη Άνοιξη», τον άγνωστο άνθρωπο που θα προσπαθήσει να αφυπνίσει πολιτικά τον Μέλιο.

Για να κλείσει με την αναπάντεχη και συγκλονιστική συνάντησή του με την Αγράμπελη…

Ε. Οι τόποι

13. Ο Μενέλαος Λουντέμης στη Χαλκίδα (από το βιβλίο του Φώτη Σιούμπουρα «Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης, εκδόσεις Δωρικός)

Σε όλα τα βιβλία της Τετραλογίας ο ήρωας κινείται στην Κεντρική Μακεδονία. Ξεκινώντας από τη Σκύδρα, για να συνεχίσει σε χωριά της ευρύτερης περιοχής και να καταλήξει τελικά στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Πιο συγκεκριμένα:

-Στο «Συννεφιάζει» πρωταγωνιστεί η Πέλλα και τα χωριά της. Ο Κρηφ πουλάει φρούτα στο σταθμό του «Βερτεκοπίου» (Σκύδρα), εργάζεται στα βαλτοτόπια, τριγυρνάει στα γύρω μέρη. Και, βέβαια, στα «Βοδενά», τη σημερινή Έδεσσα, την ομορφιά της οποίας υμνεί στις σελίδες του. «Όλη η Έδεσσα είναι ένα σκαλοπάτι όπου πατάει ο Θεός για ν’ ανέβει στον ουρανό, ο ομορφότερος τόπος που διάλεξε ο άνθρωπος για να γεννηθεί».

-Στις γειτονιές της Έδεσσας δρουν τα πρόσωπα του «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα». Σημείο εκκίνησης το «μεγάλο σκολειό», απ’ όπου «άρχιζε η παλιά πόλη με τη μούχλα της, με τα πηχτά της σπίτια και τα καλντερίμια της». Όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, η πόλη χωρίζεται στους κάτω και στους πάνω «μαχαλάδες» ή «κατσιβελομαχαλάδες». Επίσης, αναφέρεται στον προσφυγομαχαλά («Συνοικισμός η Νέα Καλλικράτεια»).

Εκτός από την Έδεσσα, ο Μέλιος περνάει και από τρία χωριά. Στα δύο πρώτα δούλευε σαν παραπαίδι και γελαδάρης, ενώ στο τρίτο έκανε για ένα καλοκαίρι τον δάσκαλο (από τις πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του συγγραφέα μπορούμε να εικάσουμε πως ίσως πρόκειται για ορεινά χωριά της Χαλκιδικής).

-«Αγέλαστη Άνοιξη». Τα χωριά όπου εκτυλίσσεται η πλοκή του βιβλίου είναι τα: «Παλούκι ή Ευρυάλιον, Ξεχασμένο, Αξιοκώμη» και, βέβαια, και πάλι η Έδεσσα, στην οποία επιστρέφει ο Μέλιος, αναζητώντας παλιούς του γνώριμους.

-Το τέταρτο βιβλίο καταλήγει στην Θεσσαλονίκη. Εδώ σταματάει και η επαφή του Λουντέμη με τη Μακεδονία. Σε πολλές περιοχές ακόμα θα περιπλανηθεί ο συγγραφέας, ποτέ όμως ο ίδιος και οι ήρωές των βιβλίων του δεν θα δράσουν στη Βόρεια Ελλάδα.

14. Μενέλαος Λουντέμης (φωτογραφία από το διαδίκτυο)

ΣΤ. Ο Λόγος-Η Γλώσσα-Το Ύφος

15.Μενέλαος Λουντέμης (φωτογραφία από το διαδίκτυο)

Ο λόγος του Λουντέμη είναι απλός, ανεπιτήδευτος, αληθινός. Οι ήρωες μιλάνε όπως θα μιλούσαν στην καθημερινότητά τους: με τη δική τους γλώσσα και διάλεκτο, με τους δικούς τους ιδιωματισμούς. Ρέει αβίαστα και γεμίζει την ψυχή με συναισθήματα και εικόνες.

Τα βασικά στοιχεία που θα συναντήσει κανείς στα βιβλία του συγγραφέα είναι:

-Οι παρομοιώσεις

Δεν υπάρχει ούτε ένα κεφάλαιο της Τετραλογίας στο οποίο να μην βρούμε πληθώρα παρομοιώσεων. Ίσως από τα ισχυρότερα χαρακτηριστικά του λόγου του. Οι παρομοιώσεις του, κατά κύριο λόγο, ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα και ζωντανεύουν ευχάριστα το βιβλίο.

-Οι προσωποποιήσεις

Τα στοιχεία της φύσης, οι τόποι, τα ζώα, τα αντικείμενα, καθετί, αποκτά ζωή και δρα σαν ανθρώπινη φιγούρα. Θυμίζουν παραμύθι και εκπλήσσουν θετικά.

-Οι επιθετικοί προσδιορισμοί

Σπάνια θα συναντήσει κανείς στα βιβλία του Λουντέμη ουσιαστικά, που να μην προσδιορίζονται από κάποιο επίθετο.

-Τα επιφωνήματα

Συχνή είναι και η χρήση επιφωνημάτων, ώστε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στα γραφόμενα.

-Χρήση α’ ενικού-άμεση επαφή με τον αναγνώστη

Ο Λουντέμης μιλάει στον αναγνώστη ευθέως. Η πρωτοπρόσωπη  αφήγηση ξεκαθαρίζει εξ αρχής ποιος είναι ο αφηγητής. Σχεδόν πάντα λειτουργεί σαν να έχει απέναντί του έναν συνομιλητή.

-Έντονη χρήση σημείων στίξης 

-Συχνές ερωτήσεις προς τον αναγνώστη

-Αραιογραμμένες /πλαγιογραμμένες λέξεις

Το ύφος του, ευαίσθητο και διεισδυτικό, χαρακτηρίζεται άλλοτε από ρεαλισμό και άλλοτε από έντονο λυρισμό, ανάλογα με τα γεγονότα που περιγράφει. Η διάθεσή του γίνεται συχνά ειρωνική, περιπαικτική, σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται. Ενώ συνήθως είναι αναλυτικός, πού και πού αιφνιδιάζει, γίνεται κοφτός, δίνει απότομο τέλος. Πολύ συχνά ο λόγος του φορτίζεται, επηρεασμένος από το συναίσθημα, μιας και τα μυθιστορήματα είναι αυτοβιογραφικά. Αποκτά ένταση και αδιαμφισβήτητα προκαλεί συγκίνηση.

Ο Λουντέμης έχει δημιουργήσει έναν δικό του κώδικα επικοινωνίας με τον αναγνώστη. «Τη σκάβει την έρμη την καρδιά» (δανειζόμενη μία έκφραση που ο ίδιος χρησιμοποιεί για έναν αγαπημένο του συγγραφέα, τον Γκόρκι).

« Προσφέρει μία κραυγή γνησιότητας, έχει τη δυναμικότητα και τη δαιμονισμένη ικανότητα να στήνει ανάμεσά μας ανθρώπους. Τους κουβαλάει πάντα από το ακένωτο αποθησαύρισμα της ζωής και των προσωπικών του εντυπώσεων», γράφει ο ποιητής Νίκος Παππάς. (Εισαγωγή από το «Τραγούδι των διαψασμένων», εκδόσεις Δωρικός).

«Είναι ένας τρυφερός και παθιασμένος παρατηρητής της ελληνικής ψυχής». (Εκδόσεις Δωρικός)

«Ένα μοναδικό φαινόμενο αυτοδίδακτου και αυτοδημιούργητου συγγραφέα, προικισμένου με γνήσιο πολύπλευρο ταλέντο. Η πρόζα του αστράφτει από δύναμη εκφραστική και ποιητική πνοή απαρομοίαστη μοναδικής πρωτοτυπίας και αναπτύσσεται σε λόγο αδρό, πλούσιο, γοργό και παραστατικό μ’ ένα αφηγηματικό δαιμόνιο που συναρπάζει, ζωντανεμένο από διαλόγους που αποκαλύπτουν την ψυχή των ηρώων και διαγράφουν αληθινούς τύπους, παρμένους από τη ζωή». (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα)

…

Ο Μενέλαος Λουντέμης, παρόλο που έγραψε την Τετραλογία του Μέλιου αρκετές δεκαετίες πριν, σε μια εντελώς διαφορετική εποχή από τη σημερινή, εξακολουθεί να παραμένει διαχρονικός και το έργο να έχει ακόμα μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Η ανισότητα, η αδικία, η αγάπη, η καλοσύνη, η απλότητα, η ανθρωπιά, η πολιτική, ο Θεός, τα όνειρα και η προσπάθεια για μια καλύτερη ζωή, είναι θεματικές που πάντα θα αγγίζουν τον άνθρωπο. Όταν, μάλιστα, είναι δοσμένες μέσα από την τρυφερή και ευαίσθητη ματιά του Λουντέμη, το αποτέλεσμα θα παραμένει το ίδιο αξιόλογο όσα χρόνια κι αν περάσουν…

Για το BOOK TOUR,

Γιώτα Κοτσαύτη,

Φλώρινα 2014.

…

Ευχαριστώ πολύ τον κύριο Φώτη Σιούμπουρα για την άδεια που μου έδωσε να χρησιμοποιήσω στο κείμενό μου στοιχεία από το βιβλίο του «Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωρικός.

Ευχαριστώ επίσης την Αθηνά Πετούλη, που έκανε το σκίτσο του συγγραφέα.

https://www.facebook.com/pages/Athina-Petouli-illustration-paintings-for-kids/629966553779944?fref=ts

Πρωτοδημοσιεύτηκε εδώ: http://www.booktourmagazine.com/news/%ce%bc%ce%b5%ce%bd%ce%ad%ce%bb%ce%b1%ce%bf%cf%82-%ce%bb%ce%bf%cf%85%ce%bd%cf%84%ce%ad%ce%bc%ce%b7%cf%82%3a-%ce%b7-%cf%84%ce%b5%cf%84%cf%81%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%ce%ad%ce%bb%ce%b9%ce%bf%cf%85-%ce%ad%ce%bd%ce%b1-/